A
Adil Geçiş Mekanizması:
Adil Geçiş Mekanizması, iklim nötr bir ekonomiye geçişin kimseyi geride bırakmadan adil bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak için oluşturulmuş bir araçtır. Geçişe konu olan tüm bölgeler için fona gerek duyulması nedeniyle Avrupa Yeşil Mutabakatı Yatırım Planı bu gerekliliğe cevap olarak oluşturulmakla beraber, özel olarak bu mekanizma ile, geçişten en çok etkilenen bölgelerde, geçişin sosyo-ekonomik etkilerini hafifletmek için 2021-2027 dönemine yönelik en az 100 Milyar Euro’luk bir destek sağlanması planlanmaktadır.
Atık Yönetimi:
Atığın başlangıcından nihai bertarafına kadar yönetilmesi için gereken faaliyetler ve eylemlerin tümü. Atıkların kaynaklarına göre evsel, endüstriyel, tehlikeli ya da tıbbi atıklar olarak farklı sınıflandırılarak ayrılması, toplanması ve her birinin türüne göre bertarafının ve yönetiminin sağlanması.
Akıllı Büyüme:
Doğal yaşam alanlarını bozmadan şehir merkezlerini bölgesel olarak kompakt bir yapıda konumlandırmak.
Avrupa Çevre Ajansı
Avrupa Birliği'nin çevre konusunda güvenilir ve bağımsız bilgi sağlamakla görevli Ajansı'dır.
Antropojenik Sera Emisyonları
İnsan faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazı emisyonlarıdır.
Avrupa İklim Yasası
9 Temmuz 2021'de Resmî Gazete ‘de yayınlanarak 29 Temmuz 2021'de yürürlüğe giren yasadır. Politik sözleri yasal olarak bağlayıcı hale getirmek ve paydaş ve iş dünyasına güçlü bir politik mesaj vermek amacıyla yapılmıştır. AYM ile belirlenen hedef doğrultusunda 2050'de iklim nötr olmak hedefini AB kurum ve üye devletleri için yasal hedef haline getirmeyi, endüstri ve yatırımcılar için tahmin edilebilir iş ortamı yaratmayı hedeflemiştir. 2030'a kadar 1990 seviyelerine göre sera gazı emisyonlarını en az %55 azaltımı da hedefler arasına eklenmiştir.
B
Beşikten Beşiğe
Beşikten Beşiğe “Cradle to Cradle (C2C)” kavramı, bir ürünün yaşam döngüsünü tanımlar. Üretim sürecinde oluşan atığın sıfıra indirilmesini esas alan, doğa dostu üretim anlayışı. Bu yöntemde ürünler doğaya zarar vermeden üretilir, dönüştürülür ve tekrar kullanılır.
Biyobozunur
Doğadaki çeşitli mikroorganizmalar veya enzimler tarafından biyolojik yollarla doğal bileşenlerine ayrışan, sonra tekrar doğadaki bu döngüye katılabilen maddedir.
Biyoplastik
Biyoplastikler bir tür yenilenemez enerji olan petrol türevlerinden üretilen geleneksel plastikler yerine, doğanın kaynaklarını kullanan, yenilenebilir enerjilerden türetilmiş plastiklerdir.
Brundtland Raporu
Birleşmiş Milletler tarafından 1987 yılında yayınlanan rapor, sürdürülebilir kalkınma teriminin ilk kez kullanıldığı rapor olarak tarihe geçti. Raporda sürdürülebilir kalkınma, “Bugünün gereksinimlerini, gelecek kuşakların gereksinimlerini karşılama yeteneğinden ödün vermeden karşılayan kalkınma” olarak tanımlandı.
Biyokütle Enerjisi
Bitki artıkları, odun atıkları, hayvansal ve tarımsal atıklar, kentsel katı atıklar ve diğer atık yığınlarındaki organik öğeler biyokütle olarak adlandırılır. Biyokütleden doğrudan elektrik, ısı üretimi ya da dolaylı olarak sıvı, katı veya gaz formunda yakıtların üretilmesi için yararlanılır.
C-Ç
Cinsiyet Eşitliği
Kapsayıcı ve sürdürülebilir bir iş dünyası için toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması oldukça önemlidir. Kadınların iş gücü piyasasına katılımının artması ülkelerin verimliliğini arttırır, ekonomik çeşitlendirme ve inovasyon gelişimine katkıda bulunur. Kadın teknoloji yöneticilerine sahip firmalar ise diğerlerine göre daha inovatif. Kadınlar aynı zamanda ekonomik çeşitlendirmenin de itici güçlerindendir. Ekonomik çeşitlendirme stratejilerinin bir parçası olarak kadınların ekonomik rolleri desteklenmelidir.
Çevresel Ürün Beyanı
Ürünün yaşam döngüsü boyunca, farklı çevresel parametrelerle ilgili, bir ürünün performansının beyanıdır.
Çevre Etiketi
Hammadde temin sürecinden bertaraf sürecine kadar geçen süreçte çevresel etkileri azaltılmış ürünleri/hizmetleri teşvik etmek ve tüketicilere doğru, yanıltıcı olmayan, bilimsel temelli bilgi sağlamak için oluşturulmuş gönüllü bir ödüllendirme sistemini temsil eden işarettir. Çevre etiketi uygulamaları ile ürünlerinde/hizmetlerinde düşük karbon emisyonu, atık önleme, enerji verimliliği, su tasarrufu, zararlı kimyasalların kullanılmaması gibi alanları dikkate alarak çevreye duyarlı bir süreç takip eden işletmelerin teşvik edilerek sürdürülebilir üretim ve tüketim uygulamalarının desteklenmesi amaçlanır. Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanlığı tarafından verilen etiket 4 yıllığına verilir.
Çevresel Performans Göstergeleri
Ürünlerin veya süreçlerin, ekosistemler, toprak, hava ve su ekosistemlerini de içerecek şekilde, canlı ve cansız doğal sistemler üzerindeki etkilerini tanımlayan göstergelerdir.
D
Döngüsel Ekonomi
Endüstriyel iktisat pratiklerinde; üretim, tüketim ve imha aşamaları yerine, dönüşümü ve sürekliliği esas alan ekonomi terimidir. Endüstriyel üretim özelinde, malzeme ve enerjinin tekrar kullanılabilmesi, bir döngüsel ekonomi örneğidir.
Dolaylı Emisyonlar (Kapsam 2 Emisyonları)
Malların üretim sürecinde tüketilen elektrik üretimi, ısınma ve soğutmadan kaynaklanan diğer emisyonları ifade etmektedir. SKDM Kapsam 2 sera gazı emisyonları olarak da geçmektedir.
Doğrudan Emisyonlar (Kapsam 1 Emisyonları)
Üreticinin doğrudan kontrolü altındaki ürünlerin üretim sürecinden kaynaklanan emisyonları ifade etmektedir. SKDM Kapsam 1 sera gazı emisyonları olarak da geçmektedir.
E
Ekolojik Ayak İzi
Bir kişinin, topluluğun veya endüstrinin çevre üzerindeki etkisi, doğal kaynakların kullanımını sürdürmek için gereken arazi miktarı olarak ölçülür. Ekolojik ayak izi, belirli bir yaşam tarzını desteklemek için gerekli mal ve hizmetleri üretmek için gerekli çevre miktarı olarak tanımlanır.
Eko Etiket
Belirli standartları karşılayan, çevresel olarak tercih edilen ürünleri, hizmetleri veya şirketleri belirten görsel bir iletişim aracıdır.
Emisyon Ticaret Sistemi (ETS)
Düşük emisyonlu kalkınma modelleri kapsamında atmosfere salımı gerçekleştirilecek emisyonlar ile ilgili sınırlamalar getiren ve belirtilen sınırlamalardan daha az emisyon gerçekleştiren işletmelerin ise kullanmadıkları karbon tahsisatlarını ihtiyacı olan diğer işletmelere satabileceği bir mekanizmadır.
Endüstriyel Simbiyoz
Birbirinden bağımsız endüstriyel işletmelerin ortak kullanılabilecek kaynaklarını paylaşarak karşılıklı fayda sağlamak üzere iş birlikleri kurması endüstriyel simbiyoz olarak tanımlanmaktadır.
Enerji Verimliliği
Enerji verimliliği aynı ürün veya hizmeti üretmek için daha az enerji kullanmaktır. Enerji verimliliği sera gazı emisyonlarının azaltılması, enerji ithalatına talebin azaltılması, hanehalkı veya ülke genelinde maliyetlerin düşürülmesi faydalarını getirmektedir.
Enerji verimliliği enerji faturalarını düşürmek, enerji güvenliğini güçlendirmek gibi hızlı ve uygun maliyetli karbondioksit salımı azaltma seçeneklerinden bazılarını sağlıyor olduğu için temiz enerji geçişlerinde ilk yakıt olarak da adlandırılmaktadır.
F
Fit For 55 Paketi
Avrupa Konseyi ve Avrupa Parlamentosu tarafından kabul edilen iklim hedefleri ile uyumlu olmasını sağlamak amacıyla AB mevzuatının gözden geçirilmesi, güncellenmesi ve yeni girişimlerin hayata geçirilmesi amacıyla hazırlanmış bir öneri paketi olup, 2030 yılına kadar net sera gazı emisyonlarını en az % 55 oranında azaltmayı hedeflemektedir.
Fosil Yakıt
Fosil yakıt, yer kabuğunda bitki ve hayvan fosillerinden oluşan, hidrokarbon bileşiklerini içeren ve yanma sonucu enerji açığa çıkaran doğal enerji kaynağıdır. Kömür, petrol ve doğalgaz başlıca örneklerdir.
Petrol, kömür ve doğal gaz da dahil olmak üzere fosil enerji kaynakları, tarih öncesi bitkiler ve hayvanlar öldüğünde oluşan ve yavaş yavaş kaya katmanları tarafından gömülen yenilenemeyen kaynaklardır. Milyonlarca yıl boyunca, hangi organik madde kombinasyonunun mevcut olduğuna, ne kadar süreyle gömülü kaldığına ve zaman geçtikçe hangi sıcaklık ve basınç koşullarının var olduğuna bağlı olarak farklı türde fosil yakıtlar oluşmuştur.
G
Gömülü Emisyonlar
Malların üretimi sırasında açığa çıkan doğrudan emisyonlar ve üretim süreçleri sırasında tüketilen elektriğin üretiminden kaynaklanan dolaylı emisyonlar anlamına gelir
Gözetim Zinciri
Bir ürünün çevre uygunluk kriterlerini karşılayıp karşılamadığını ve sertifikalı ürünün tanımlanabilir olup olmadığını belirlemek için tedarik zinciri boyunca bir ürün veya eşyanın izlenmesidir.
Gri Su Ayak İzi
Kirliliğe yönelik bir gösterge olup, mevcut su kalite standartlarına göre kirlilik yükünün giderilmesi ya da azaltılması için kullanılan tatlı su miktarıdır.
H
Hava Kirliliği
Atmosferin doğal özelliklerinin kimyasal, partikül madde veya biyolojik bir ajan tarafından değiştirilmesi.
Hesap Verebilirlik
Bir kuruluşun veya bireyin üstlendiği eylemler, kararlar, ürünler ve politikalar için sorumluluğunu kabul etmesi.
I-İ
İklim Adaleti
İklim adaleti, iklim değişikliğine neden olan faaliyetlerden elde edilen faydaların ve iklim değişikliği etkilerinin yükünün adil bir şekilde dağıtılması ilkesidir. İklim adaleti, sınırsız karbon emisyonları yoluyla zenginleşen ülkelerin yalnızca gezegeni ısıtmayı durdurmakla kalmayıp, aynı zamanda diğer ülkelerin iklim değişikliğine uyum sağlamasına ve çevreyi kirletmeyen teknolojilerle ekonomik olarak gelişmesine yardımcı olmak için en büyük sorumluluğa sahip olduğu anlamına gelir.
İklim Değişikliği
İklim değişikliği, genel olarak “nedeni ne olursa olsun iklimin ortalama durumunda ve/ya da değişkenliğinde onlarca yıl ya da daha uzun süre boyunca gerçekleşen değişiklikler” olarak tanımlanmaktadır. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS), iklim değişikliğini “karşılaştırılabilir zaman dilimlerinde gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan veya dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan faaliyetleri sonucunda iklimde oluşan bir değişiklik” olarak ifade etmektedir.
İklim Krizi
Küresel ısınmanın gezegenimiz üzerinde bırakacağı geri döndürülemez hasarı ve bununla beraber yaşanacak olan doğal afetleri, çevresel felaketleri, insan göçlerini ve tüm canlıların hayatta kalma savaşını simgeler.
J
Jeotermal Enerji
Yeryüzünün yakın katmanlarındaki magmadan, su, buhar ve sıcak kayalardan temin edilen ve dünya var olduğu sürece kullanılabilecek bir enerji türüdür. Sürdürülebilir, güvenilir, çevre dostu ve yerli bir enerji kaynağıdır.
K
Kapsam 1,2 ve 3 Emisyon Nedir?
Sera Gazı Protokolü sera gazlarını üç kapsama ayırmaktadır.
Kapsam 1 emisyonlar sahip olunan ya da kontrol edilen kaynakların doğrudan emisyonlarını göstermektedir. Diğer deyişle doğrudan üreticinin sorumluluğu olarak görülen emisyonlardır. Örnekleri şu şekilde sıralayabiliriz:
Sabit yakma (kazan, fırın, türbin, ısıtıcı, incinerator, motor vb),
- Mobil yakma (otomobil, kamyon, gemi, uçak gibi),
- Proses emisyonu (Çimento üretiminde kalsinasyon kaynaklı CO2, petrokimya endüstrisinde katalitik kraking prosesinden kaynaklı CO2, alüminyum ergitmede PFC emisyonları gibi),
- Kaçak emisyonlar (ekipman bağlantılarından, atıksu arıtma tesisinden, soğutma kulelerinden, gaz işleyen tesislerden kaynaklananlar gibi).
Kapsam 2 emisyonlar satın alınan elektriğin, tüketilen buharın, ısının ve soğutmanın tüketiminden kaynaklanan dolaylı emisyonlarla ilgilidir. Çoğu zaman, elde edilen elektrik kapsam 2 emisyonlarının tek kaynağıdır. İletim ve dağıtım sırasında enerji kullanılıyorsa, kapsam 3 emisyonlarına girmektedir.
Kapsam 3 emisyonları, bir değer zinciri tarafından üretilen ve kapsam 2'ye dahil edilmeyen diğer tüm dolaylı emisyonları içermektedir. Şirketin operasyonlarıyla ilgilidir. Örnekleri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Satın alınan mal ve hizmetler (bu mal ve hizmetlerin satın alınmadan önce üretilmesiyle ilgili tüm emisyonlar dahil),
- İş seyahati (hava ve demiryolu seyahati, taksi kullanımı gibi) ve çalışanların işe gidiş gelişleri,
- Atıkların bertarafı (depolama alanları, atık su arıtma),
- Nakliye ve dağıtım.
Karbon Ayak İzi
Bir bireyin, bir ülkenin veya bir kuruluşun sürdürdüğü faaliyetler sonucu atmosfere saldığı sera gazlarının karbondioksit cinsinden karşılığı.
Karbon Kaçağı
Karbon sızıntısı ya da kaçağı, katı iklim politikaları uygulayan bir ülkenin-işletmelerin, üretimini iklim konusunda daha gevşek emisyon kısıtlamaları olan başka ülkelere kaydırması sonucunda ortaya çıkan yüksek karbon emisyonlarını ifade etmektedir.
Karbon Eşdeğeri
Atmosfere salınan sera gazlarının ton CO2 cinsinden ifade edilmesidir. Bir metrik ton CO2 veya eşdeğer küresel ısınma potansiyeline sahip diğer herhangi bir sera gazı miktarı anlamına gelir.
Karbon Nötr
"Karbon nötr" olmak, ticari faaliyetleriniz sebebiyle atmosfere saldığınız karbondioksite eşdeğer miktarda karbondioksiti başka yollarla dengelemeniz anlamına gelir.
Bir kişi veya kurumun oluşturduğu sera gazlarını dengelemek ve net olarak sıfır sera gazına ulaşabilmek için salınan sera gazı miktarına eşdeğer sera gaz salınımına engel olacak projeler gerçekleştirmek, mevcut tüketimin azalması için ise güneş, rüzgar gibi yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmak ve çalışmalarını sertifikalandırmak karbon nötr olma yolunda atılacak önemli adımlardır.
Karbon Sertifikası
Sera gazı emisyon azaltım projelerinin bağımsız denetleyici kuruluş tarafından doğrulanması ve gönüllü karbon standart kuruluşu tarafından belgelendirilmesi sonucu elde edilen ve karbondioksit eşdeğer ton cinsinden ifade edilen sertifikadır.
Karbon Tahsisatı
1 metrik ton karbondioksit veya eşleniği sera gazı emisyonu üretimine karşılık verilen sertifika veya izindir.
2022 itibarıyla, Emisyon Tahsisatının firmalara yüksek maliyetler getirmesi ve bu durumun bazı sektörlerde karbon kaçağı oluşturmasına önlem almak amacıyla AB ETS, firmalara Emisyon Tahsisatlarının bir kısmını ücretsiz olarak vermektedir.
Ücretsiz dağıtılan Emisyon Tahsisatları, ticaretine izin verilmesi sebebiyle emisyon miktarını düşüren firmalara sahip oldukları fazla tahsisatları satarak finansman sağlamaları için bir fırsat oluşturmaktadır. Düzenlemeye tabi bir kuruluş emisyonlarını azalttıktan sonra, fazla tahsisatlarını gelecekteki ihtiyaçlarını karşılamak için elinde tutabilir veya başka bir tesise satabilir.
Karbon Yutağı
Yaydığından daha fazla karbon emen bir sistemdir (Örnek; toprak, ormanlar ve okyanuslar).
Kompostlama
Toprak zenginleştirme için, kullanılabilecek kompost adı verilen toprak benzeri bir madde oluşturmak için, hızla biyolojik olarak bozunabilen organik atıkları karıştırma uygulamasıdır
Kyoto Protokolü
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi içinde imzalanan protokol, küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadeleyi sağlamaya yönelik uluslararası anlaşma. 1997'de imzalanan protokol, 2005'te yürürlüğe girebildi. Bu protokol ile, çevreye ve atmosfere zarar veren gazların kullanımı %5'e çekildi.
Küresel Isınma
Küresel ısınma, özellikle insan faaliyetleri sonucu ortaya çıkan sera gazlarının birikimi nedeniyle gezegenin genel sıcaklığının uzun vadeli ısınmasıdır.
L
Leed
Amerikan Yeşil Binalar Konseyi’nin oluşturduğu LEED, (“Leadership in Energy and Environmental Design"/ "Enerji ve Çevre Dostu Tasarımda Liderlik"), yeşil bina olarak adlandırılan tasarımların sınıflandırılması için oluşturulmuş bir sertifikasyon sistemidir.
Sistem, binaları; enerji kullanımı, çevreye etkisi, içinde bulunan insanların konforu gibi kriterler doğrultusunda derecelendirir ve sertifikalandırır.
M
Mavi Su Ayak İzi
Bir malı üretmek için ihtiyaç duyulan yüzey ve yeraltı tatlı su kaynaklarının toplam hacmidir.
Mikroplastik
Ağırlıklı olarak petrol türevli, suda çözünebilir nitelikte olmayan, 5 mm'den küçük, çevrede kirliliğe sebep olan polimerik parçacıklar.
N
Net Sıfır Su
Bir bina veya topluluğun yalnızca sahaya düşen suyu kullandığı yaklaşımdır. Net Sıfır Su’ya ulaşmak, su kaynaklarının tüketimini sınırlandırmak ve yıl boyunca o bölgenin kaynaklarını miktar veya kalite olarak tüketmeyecek şekilde korumak anlamına gelir.
Net Sıfır Emisyon
Yeşil alanların ve denizlerin karbon yutma kapasitesi ile insan kaynaklı seragazı emisyonlarının eşit düzeye gelmesi ve dolayısıyla atmosferdeki sera gazlarının artmayacağı bir dengenin kurulmasıdır.
O-Ö
Ormansızlaşma
Ağaçların yerine konması veya yeniden herhangi bir ağaç birliğinin oluşturulması amacı olmaksızın kesilmesi. Ormansızlaşma ağaçların kaybı, canlıların yaşam alanlarının yok olması, biyoçeşitliliğin azalması ve karbonun toprakta tutulması gibi orman fonksiyonlarını azaltır.
P
Paris İklim Anlaşması
Paris Anlaşması, iklim krizinin önüne geçmek amacıyla 197 ülkenin ortak hareket etmeleri gerektiğini kabul ettikleri uluslararası bir anlaşmadır.
İklim krizinin önüne geçmek için küresel ortalama yüzey sıcaklığındaki artışı 2 derece ile sınırlandırmak, mümkünse 1,5 derecenin altında tutmayı amaçlar. Türkiye anlaşmayı 22 Nisan 2016’da imzaladı, 7 Ekim 2021 tarihinde ise TBMM’de onayladı.
Paydaş Kapitalizmi
Şirketlerin yalnızca kâra odaklanmak yerine çalışanlarının, müşterilerinin, yerel topluluklarının, yani paydaşlarının da çıkarlarını korumaya çalıştığı bir sistemdir.
R
Rejenerasyon
Doğal süreçleri mümkün kılarak, destekleyerek ve geliştirerek ekolojik sağlığı ve biyoçeşitliliği iyileştirmektir.
Rüzgar Enerjisi
Atmosferdeki sıcak ve soğuk havanın yer değiştirmesi sonucu oluşan rüzgârın kinetik enerjisinin öncelikle mekanik daha sonrasında da elektrik enerjisine dönüştürülmesi.
S-Ş
Sera Gazı
Atmosfer içinde yer alan kızılötesi ışınları absorbe ederek, atmosferin daha fazla ısınmasına neden olan gazlara verilen addır.
Enerji ihtiyacı için kömür, petrol ve doğal gaz gibi fosil yakıtlarının kullanımı, ormanların azalması, sentetik gübre kullanımı gibi insan kaynaklı faktörler, sera gazının atmosfere yayılmasının başlıca nedenlerinden biridir. Atmosferdeki sera gazının artış göstermesi ise küresel ısınmayı hızlandırır.
Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması (SKDM)
Dünya Ticaret Sistemi (DTÖ)’nün kriterlerine uygun olarak AB’de faaliyet gösteren ithalatçı firmaların ithal ettikleri ürünlerin içeriğinde gömülü olan karbon miktarına göre karbon sertifikası satın almasını gerektiren bir sistemdir.
SKDM, DTÖ kurallarıyla uyumlu olacak şekilde tasarlanmıştır. 1 Ekim 2023 tarihi itibarıyla 3 yıllık mali yükümlülük getirmeyen bir geçiş dönemi ile düzenlemenin başlatılması hedeflenmiştir. Uygulama dönemi ise 2026 yılında başlayacaktır. İlk aşamada demir-çelik, çimento, alüminyum, elektrik ve gübre sektörleri SKDM’ye tabi tutulması düşünülen seçili sektörlerdir. İlerleyen dönemlerde SKDM’nin kapsamının genişlemesi beklenmektedir.
SKDM (CBAM) Sertifikası
Mallardaki bir ton CO2e gömülü emisyona karşılık gelen elektronik formatta bir sertifika anlamına gelir.
Sıfır Atık
Sıfır Atık israfın önlenmesini, kaynakların daha verimli kullanılmasını, atık oluşum nedenlerinin gözden geçirilmesini, atık oluşumunun önlenmesini veya en aza indirilmesini, atıkların kaynağında ayrı toplanıp geri kazanılmasını içeren atık yönetimi felsefesi olarak tanımlanan bir hedeftir.
Sürdürülebilirlik
Kaynakların sınırlı olduğu bir dünyada gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama kabiliyetinden ödün vermeden kendi ihtiyaçlarımızı karşılamak.
Sürdürülebilir Kalkınma- Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri
Sürdürülebilir kalkınma, ekonomik kalkınmayla birlikte çevresel kaygıları da dikkate alan entegre bir yaklaşımdır. Gelecek kuşakların ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin günümüz kuşaklarının ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir kalkınma modeli olarak tanımlanmaktadır. Sürdürülebilir kalkınma tanımı ilk defa 1986 yılında Brundtland Raporu'nda yapılmıştır. Sürdürülebilir kalkınmaya dair küresel hedefler ilk defa 2000 yılındaki Bin Yıl Kalkınma Hedefleri ile ortaya konmuştur.
2015 yılında tüm Birleşmiş Milletler Üye Devletleri tarafından kabul edilen 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi şimdi ve gelecekte barış ve refah için ortak bir plan sunmaktadır. Gündemin merkezinde, gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkeler tarafından küresel bir ortaklık içinde acil eylem çağrısı olan 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi yer almaktadır. Kalkınma hedefleri “Yoksulluğa Son”, “Nitelikli Eğitim”, “Toplumsal Cinsiyet Eşitliği”, “İklim Eylemi” gibi çeşitli konu başlıklarından oluşmaktadır.
Sürdürülebilirliğin üç ayağı sürdürülebilir kalkınmayı tanımlamak için kullanılan popüler çerçevelerden bir diğeridir. Buna göre sürdürülebilir kalkınmanın temelinde çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirlik bulunmaktadır.
T
Temiz Üretim
Üretim kapasitesini düşürmeden kirliliği önlemeyi, enerji, su ve malzeme kaynaklarının kullanımını azaltmayı ve atıkları en aza indirmeyi temel alan üretim modelidir.
Taraflar Konferansı
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında taraflarca iklim değişikliği ile mücadele süreci değerlendirilmek üzere düzenlenen uluslararası toplantılar. BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi'nin yürürlüğe girdiği 1994 yılından itibaren her yıl taraflar konferansı düzenleniyor.
Konferanslar dünyadaki çevresel sorunları temel almaktadır. Belirli zaman aralıklarıyla düzenlenen bu Taraflar Konferanslarının odak noktaları iklim değişikliği, çölleşme ve biyoçeşitliliktir.
U-Ü
Ulusal Katkı Beyanı
Paris Anlaşması'nın baz aldığı ülkelerin kendi hazırladıkları sera gazı emisyon azaltımlarına dair beyandır. Paris Anlaşması, Ulusal Katkı Beyanları'nın (NDCs) dönemsel olarak gözden geçirilmesi ve hedeflerin tedricen yükseltilmesini öngörmektedir.
Ücretsiz Tahsisat
Ücretsiz tahsisat; AB ETS’de, endüstrilerin rekabet gücünü korumak ve karbon kaçağını önlemek amacıyla, karbon yoğun üretim yapan işletmelere ücretsiz dağıtılan bir nevi kirletme hakkıdır. Karbon kaçağı riskini önleyecek SKDM’nin tamamen uygulamaya geçmesiyle, ücretsiz tahsisat da aşamalı olarak ortadan kalkacaktır.
V
Verimlilik İlkesi
Kurumların çevresel, sosyal ve ekonomik açıdan daha az zamanda, daha tasarruflu birçok faaliyeti gerçekleştirmesini amaçlayan sürdürülebilirlik ilkesidir.
Y
Yaşam Döngüsü Analizi
ISO 14040/44 standartlarına göre bir ürünün, hizmetin veya bir prosesin hammaddelerinin elde edilmesinden başlayarak, işleme, üretim, kullanım, yaşam sonu ve bertarafına kadar tüm yaşam döngüsü boyunca çevresel etkilerinin hesaplandığı, ölçülebildiği, raporlanabildiği, kaynak verimliliği ve atık oluşum miktarı dâhil bilgiler veren bir değerlendirme yöntemidir.
Yeşil Ekonomi
Ekonomik büyüme ve çevresel sorumluluğun, sosyal kalkınmadaki ilerlemeyi desteklerken, karşılıklı olarak pekiştirici bir şekilde birlikte çalıştığı bir ekonomi anlayışı.
Yeşil Mutabakat Eylem Planı
Sürdürülebilir ve kaynak etkin bir ekonomiye geçişimizin sağlanması ve başta Avrupa Yeşil Mutabakatı ile öngörülen kapsamlı değişikliklere uyum sağlamamız amacıyla Ticaret Bakanlığımız tarafından 2021 yılında Türkiye Yeşil Mutabakat Eylem Planı yayımlanmıştır. Eylem Planında (1) sınırda karbon düzenlemeleri, (2) yeşil ve döngüsel bir ekonomi, (3) yeşil finansman, (4) temiz, ekonomik ve güvenli enerji arzı, (5) sürdürülebilir tarım, (6) sürdürülebilir akıllı ulaşım, (7) iklim değişikliği ile mücadele, (8) diplomasi ve (9) Avrupa Yeşil Mutabakatı bilgilendirme ve bilinçlendirme faaliyetleri başlıkları altında belirlenen hedeflere ulaşılması amacıyla hayata geçirilecek eylemlere yer verilmiştir.
1 Ekim 2023 itibariyle yürürlüğe girmesi beklenen düzenlemeye ilk etapta demir-çelik, çimento, alüminyum, gübre, elektrik ve hidrojen ürünleri dahil olacaktır. Uygulama kapsamında, 1 Ocak 2026 tarihine kadar olan geçiş döneminde, AB’ye ithal edilen söz konusu ürünlerin üretimi aşamasında salınan karbon emisyonları ile üretim süreçlerinde kullanılan elektriğin üretiminden kaynaklı (dolaylı) emisyonların raporlaması yapılacaktır.
Yeşil Yıkama-Aklama (Greenwashing)
Markaların kendilerini, ürünlerini ve politikalarını, öyle olmadıkları halde çevre dostu olarak tanıtmalarıdır.
Z
Zehirli Kimyasalların Sıfır Deşarjı
ZHDC, küresel markalar, tekstil üreticileri, kimyasal üreticileri ve tekstil tedarik zincirindeki diğer şirketler ile iş birliği yaparak ürünlerin kimyasal ayak izini azaltmayı hedefleyen bir kuruluştur ve sıfıra giden yol haritası programının uygulanmasını denetler.
Zorunlu Karbon Piyasaları
BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, Kyoto Protokolü, Paris Antlaşması gibi önemli uluslararası gelişmeler sonucu yükümlülükleri olan ülkeler ve bu ülkelerdeki kuruluşların tabii olduğu mekanizmalardır. Piyasa temelli olarak emisyon ticaret sistemi, proje temelli olarak ise temiz kalkınma mekanizması ve ortak yürütme mekanizması bulunmaktadır.