AVRUPA BİRLİĞİ YENİ SANAYİ STRATEJİSİ

2019 yılında AB tarafından açıklanan Avrupa Yeşil Mutabakatı (AYM), 2050 yılına kadar karbon nötr kıta olma hedefi doğrultusunda, modern, kaynakları verimli kullanan ve rekabetçi bir ekonomiye sahip daha asil ve daha refah bir topluma dönüştürmeyi amaçlayan bir yeşil dönüşüm ve büyüme planıdır. Bu kapsamda AB, sanayiden, ekonomiye, ticaretten tarıma, sağlıktan ulaşıma kadar daha birçok sektörde çeşitli adımlar atmakta, hedefleri destekleyecek politikalar açıklamaktadır.

Avrupa endüstrisinin küresel sahnede rekabetçi hale gelebilmesi için daha yeşil, daha döngüsel ve daha dijital hale gelmesine ihtiyacı vardır. Bu üç etken endüstriyi dönüştürecek, KOBİ'leri destekleyecek ve Avrupa'yı sürdürülebilir ve rekabetçi tutacaktır. Tek pazarı koruma, rekabet edilebilirliği ve üretkenliği teşvik etme ve de Avrupa endüstrisinin dayanıklılığını arttırma amaçları ile Komisyon, 10 Mart 2020’de Yeni Sanayi Stratejisi’ni açıklamıştır. Sanayi Stratejisi ile Komisyon yeşil ve dijital ekonomiye ikili geçişi destekleyecek, AB endüstrisini küresel olarak daha rekabetçi hale getirecek ve Avrupa'nın açık stratejik özerkliğini artıracak bir endüstriyel stratejinin temellerini atmıştır.

Avrupa'nın endüstriyel liderliğini sürdürmek için Sanayi Stratejisi, üç temel önceliğin yerine getirilmesine yardımcı olacaktır:

• Avrupa endüstrisinin küresel rekabet gücünü, kendi içinde ve küresel olarak eşit bir şekilde korumak, • Avrupa'yı 2050 yılına kadar iklim açısından nötr hale getirmek ve
• Avrupa'nın dijital geleceğini şekillendirmek.

Strateji, Avrupa'nın endüstriyel dönüşümünün temel itici güçlerini ortaya koymakta ve aşağıdakiler de dahil olmak üzere kapsamlı bir dizi gelecekteki eylem önermektedir:

• Küresel rekabet gücü korunurken daha yeşil, daha döngüsel ve daha dijital bir sanayiye sahip olmak temel hedeftir,
• Mevcut sanayi ittifakları (batarya, plastik) desteklenecek ve yenilerinin kurulmasına (hidrojen, düşük karbon sanayileri, endüstriyel bulut bilişim platformları ve hammadde) öncülük edilecek,
• KOBİ’ler için ayrı bir strateji hazırlanacak,
• Dijital dönüşümü güvence altına almak ve fikri mülkiyeti korumak için Fikri Mülkiyet Hakları Eylem Planı hazırlanacak,
• Tek Pazar Kurallarının Daha İyi Uygulanması ve Güçlendirilmesi Eylem Planı ile ortak pazarın tam olarak uygulanmasının önündeki engeller kaldırılarak 2030 yılına kadar 713 milyar avroluk büyüme sağlanacaktır.
• AB içinde ve dışında adil rekabet koşullarının sağlanması amacıyla Komisyonun, ticaret savunma mekanizmalarından en iyi şekilde yararlanılması.
• Enerji yoğun sanayilerin modernize edilmesi ve karbondan arındırılması için kapsamlı önlemler alınması,
• Sürdürülebilir ve akıllı hareketliliğe ilişkin sanayilerin desteklenmesi,
• Enerji verimliliğini artırmak, mevcut karbon kacağı araçlarını güçlendirmek ve rekabetçi fiyatlarla yeterli ve sürekli düşük karbonlu enerji tedarikini güvence altına alınması.
• Sanayinin karbondan arındırılmasını hızlandırmak ve endüstriyel liderliği sürdürmek için Temiz Hidrojen İttifakı kurulması.

AB’nin, Yeni Sanayi Stratejisi’ni sunmasından bir gün sonra, Dünya Sağlık Örgütü COVID19'u bir pandemi olarak ilan etti. Bu doğrultuda 2021 yılında COVID-19 pandemisinden alınan derslere dayanan güncellenmiş Sanayi Stratejisi’ni yayımlandı. Güncellenen Strateji özellikle şunlara odaklanmaktadır:

• Tek Pazarın Dayanıklılığının Güçlendirilmesi,
• Dışa bağımlılıklarla uğraşarak Avrupa'nın Açık Stratejik Özerkliğini Desteklemek,
• İkiz geçişleri (yeşil ve dijital dönüşüm) desteklemek.

Yapılan bu güncelleme 2020’de açıklanan Sanayi Stratejisi’nin yerini almamaktadır. Bu daha fazla ne yapılması gerektiğine ve hangi derslerin alınması gerektiğine odaklanan hedefli güncellemedir. Amaç Tek Pazarın nerede test edildiğini ve esnetildiğini değerlendirip, önlemler almak, dayanıklılığını ve işleyişini güçlendirmektir. Endüstriyel ekosistem ve tüm piyasa oyuncularının birlikte en iyi şekilde nasıl çalışabileceği ve stratejik bağımlılıklar ve kapasiteler hakkında bilgi vermek ve bunları ele almak ve azaltmak için önlemler önermektedir. Avrupa’nın yeni büyüme stratejisi doğrultusunda Avrupa sanayisi, ekolojik geçişte başrolü oynamalıdır. Bu da döngüselliği ekonomisinin geneline yayarak karbon ve malzeme ayak izini azaltmak anlamına gelmektedir. Bunun için de ürünleri yapmak için topraktan çıkarıp, kullanıp sonra çöpe atılan asırlık yöntemden uzaklaşmak gerekmektedir. Tasarım yapma, üretme, kullanma ve elden çıkarma yöntemleri de sanayide teşvik edilerek devrim yapılması gerekmektedir. Bu daha döngüsel yaklaşım; çevresel etkileri azaltarak, sınırlı kaynaklar için rekabeti hafifleterek ve üretim maliyetlerini düşürerek daha temiz ve daha rekabetçi bir sanayiyi mümkün kılacaktır.Bu doğrultuda AB Sanayi Stratejisi’nin bir parçası olarak, Yeni Döngüsel Ekonomi Eylem Planı’nı ortaya koymuştur.

AVRUPA BİRLİĞİ DÖNGÜSEL EKONOMİ EYLEM PLANI

2015 yılında Avrupa Komisyonu, Avrupa'nın döngüsel ekonomiye geçişini hızlandırmaya, küresel rekabet gücünü artırmaya, sürdürülebilir ekonomik büyümeyi teşvik etmeye ve yeni işler yaratmaya yardımcı olacak önlemleri içeren bir Döngüsel Ekonomi Eylem Planı'nı kabul etti. Döngüsel Ekonomi için AB Eylem Planı, üretim ve tüketimden atık yönetimine ve ikincil hammadde piyasasına ve atıkla ilgili gözden geçirilmiş bir yasa teklifine kadar tüm döngüyü kapsayan önlemlerle birlikte somut ve iddialı bir eylem programı oluşturmaktadır. Önerilen eylemler, daha fazla geri dönüşüm ve yeniden kullanım yoluyla ürün yaşam döngülerinin "döngüsünün kapatılmasına" katkıda bulunacak ve hem çevre hem de ekonomi için faydalar sağlayacaktır. Planlar, tüm hammaddelerden, ürünlerden ve atıklardan maksimum değeri ve kullanımı elde ederek enerji tasarrufunu teşvik edecek ve Sera Gazı emisyonlarını azaltacaktır. Teklifler, üretim ve tüketimden atık yönetimine ve ikincil hammadde pazarına kadar tüm yaşam döngüsünü kapsamaktadır. 

Döngüsel Ekonomi Eylem Planı, üretim ve tüketimden atık yönetimi ve ikincil hammade pazarına kadar birçok başlıkta döngüsel ekonominin "döngüsünü kapatmak" ve bir ürünün yaşam döngüsündeki tüm aşamalarını ele almak için önlemler belirlemektedir. Eylem planı ayrıca, plastikler, gıda atıkları, kritik hammaddeler, inşaat ve yıkım, biyokütle ve biyo-tabanlı ürünler gibi belirli sektörlerde veya malzeme akışlarında piyasa engellerini ve ayrıca ilgili alanlarda yatay önlemleri hedef alacak inovasyon ve yatırım gibi bir dizi eylemi içermektedir. 

4 Mart 2019'da Avrupa Komisyonu, eylem planının uygulanmasına ilişkin kapsamlı bir raporu kabul etti. Rapor, ekonomimizi şekillendirmek ve doğal ve tatlı su kaynakları ile ekosistemler üzerindeki baskının en aza indirildiği, iklim açısından nötr, döngüsel bir ekonomiye giden yolu açmak için başlıca başarıları sunmuş ve gelecekteki zorlukların ana hatlarını çizmiştir.2050 yılına kadar iklim nötrlüğüne ulaşmak, doğal çevreyi korumak ve ekonomik rekabet gücünü artırmak için tamamen döngüsel bir ekonomi gerekmektedir.

Avrupa Komisyonu, AYM çerçevesinde açıklanan politika alanlarından biri olan “döngüsel ekonomi için sanayiyi harekete geçirmek” stratejisi kapsamında 11 Mart 2020 yılında AB, Döngüsel Ekonomi Eylem Planı (Circular Economy Action Plan) önerisini sunmuş, 10 Şubat 2021’de ise “Döngüsel Ekonomi Eylem Planı” kabul edilmiştir. Döngüsel Ekonomi Eylem Planı, Avrupa'nın sürdürülebilir büyüme için yeni gündemi olan Avrupa Yeşil Anlaşması'nın ana yapı taşlarından biridir. AB'nin döngüsel ekonomiye geçişi, doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı azaltacak ve sürdürülebilir büyüme ve istihdam yaratacaktır. Ayrıca bu plan, AB'nin 2050 iklim nötrlüğü hedefine ulaşmak ve biyolojik çeşitlilik kaybını durdurmak için bir ön koşuldur. Yeni eylem planı, ürünlerin nasıl tasarlandığını hedefler, döngüsel ekonomi süreçlerini teşvik eder, sürdürülebilir tüketimi teşvik eder ve israfın önlenmesini ve kullanılan kaynakların AB ekonomisinde mümkün olduğunca uzun süre tutulmasını sağlamayı amaçlar. AB düzeyindeki eylemlerin gerçek katma değer sağladığı alanları hedefleyen yasal ve yasama dışı önlemleri sunar.

Yeni eylem planı kapsamında alınacak tedbirler şunlardır;

Sürdürülebilir ürünleri, hizmetleri ve iş modellerini AB'de norm haline getirmek: AB pazarına sunulan ürünlerin daha uzun süre dayanacak şekilde tasarlanmasını, yeniden kullanılması, onarılması ve geri dönüştürülmesinin daha kolay olmasını ve birincil hammadde yerine mümkün olduğunca geri dönüştürülmüş malzeme içermesini sağlamak için Sürdürülebilir Ürün Politikası hakkında mevzuat önerilecektir. Tek kullanım kısıtlanacak, erken eskime ile mücadele edilecek ve satılmayan dayanıklı malların imhası yasaklanacak.

Tüketicileri ve kamu alıcılarını güçlendirmek: Tüketicilerin, çevresel açıdan sürdürülebilir seçimler yapmalarına yardımcı olmak için ürünlerin onarılabilirliği ve dayanıklılığı gibi konularda güvenilir bilgilere erişebilecek.

Elektronik ve ICT, piller ve araçlar, ambalaj, plastik, tekstil, inşaat ve binalar, gıda, su ve besin maddeleri gibi en çok kaynağı kullanan ve döngüsellik potansiyelinin yüksek olduğu sektörlere odaklanmak

Daha az atık yaratmak: Hedef, israfın tamamen önlenmesi ve ikincil hammaddeler için iyi işleyen bir piyasadan yararlanan yüksek kaliteli ikincil kaynaklara dönüştürülmesi olacaktır. Komisyon, atıkların ayrı toplanması ve etiketlenmesi için AB çapında, uyumlu bir model oluşturmayı araştıracaktır. Eylem Planı ayrıca AB'nin atık ihracatını en aza indirmek ve yasadışı gönderilerle mücadele etmek için bir dizi eylem ortaya koymaktadır.

İnsanlar, bölgeler ve şehirler için döngüsellik çalışması yapmak

Döngüsel ekonomi konusunda küresel çabalara öncülük etmek Döngüsel Ekonomi Eylem Planı, daha temiz ve daha rekabetçi bir Avrupa için, AYM’nin iklim açısından tarafsız, kaynakları verimli kullanan ve döngüsel bir ekonomi hedefini tek başına yerine getiremeyeceğini vurgulamaktadır. Böylece yeni Eylem Planı, AB'nin küresel düzeyde döngüsel bir ekonomiye öncülük etmeye devam edeceğini ve AB'de ve ötesinde 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemini uygulamak için etkisini, uzmanlığını ve mali kaynaklarını kullanmaya devam edeceğini teyit etmektedir.

2015 yılından bu yana yapılan çalışmaları temel alan yeni Plan, kullanılan kaynakların AB ekonomisinde mümkün olduğunca uzun süre tutulmasını sağlamak amacıyla döngüsel bir ekonomi için tasarım ve üretime odaklanıyor. Plan ve buradaki girişimler, iş dünyasının ve paydaş topluluğunun yakın katılımıyla geliştirilecektir. Döngüsel Ekonomi Eylem planı, ekonomik büyümeyi kaynak kullanımından ayırma ve rekabetçi ekonomi oluşturma planıdır. Bu planla, döngüsel ekonominin AB’de ve ötesinde yeni ekonomik fırsatlar yaratması beklenmektedir. Sürdürülebilir bir ekonomik sisteme bu ilerici, ancak geri dönüşü olmayan geçiş, yeni AB sanayi stratejisinin vazgeçilmez bir parçasıdır. Yakın tarihli bir araştırma, AB ekonomisi genelinde döngüsel ekonomi ilkelerinin uygulanmasının 2030 yılına kadar AB GSYİH'sini %0,5 oranında artırma potansiyeline sahip olduğunu ve yaklaşık 700.000 kişilik yeni iş yaratmasının beklendiği vurgulanmıştır.

Döngüsel Ekonomi Eylem Planı’nı uygulamaya koyabilmek amacıyla planlanan araçların genel çerçevesi aşağıdaki gibidir:

• Ürünün tasarımı yoluyla çevresel ayak izini azaltacak kriterler geliştirilmesi,
• Tehlikeli kimyasalların kullanımının sınırlanması,
• Üretimde geri dönüşümlü içerik kullanımı için hedefler belirlenmesi,
• Üreticinin, ürünün hayat döngüsünün tamamlanmasına kadar geçen süreçte sorumluluklarının artırılması,
• Sürdürülebilirlik/ döngüsellik etiketleri oluşturulması. Döngüsel Ekonomi Planı’nda kritik öneme sahip altı kilit ürün değer zincirlerine odaklanılmıştır. Bunlar: Piller ve Akümülatörler, Ambalaj ve Plastik, Elektrikli ve Elektronik Eşyalar, Tekstil, İnşaat ve Binalar, Gıda, Su ve Besin Maddeleri.

TÜRKİYE YEŞİL MUTABAKAT EYLEM PLANI’NDA DÖNGÜSEL EKONOMİ

Türkiye, AYM’ye uyum kapsamında 2021 yılında Yeşil Mutabakat Eylem Planı yayımlamıştır. Eylem planında iklim değişikliği ile mücadele, yeşil finansman, AB sınırda karbon düzenlemesi, yeşil ve döngüsel bir ekonomi, temiz, ekonomik ve güvenli enerji arzı, sürdürülebilir tarım, sürdürülebilir akıllı ulaşım ve diplomasi başlıklarında olmak üzere birçok alanda atılacak adımlar yer almaktadır. AB’nin döngüsel ekonomi eylem planı, sürdürülebilir ürün politikasını hayata geçirmeyi merkeze alarak, bu kapsamdaki öncelikli sektör ve ürün değer zincirlerini, elektronik ve bilişim teknolojileri, piller ve araçlar, ambalaj, plastikler, tekstil, yapı malzemeleri, gıda, su ve besinler olarak sıralamıştır. Döngüsel ekonomiye geçiş hedefleri doğrultusunda getirilecek kapsamlı mevzuat değişikliklerinin birçok sektöre çeşitli düzenlemeler yoluyla dönüştürücü yansımalarının olması beklenmektedir. Bu bağlamda, AB ile Türkiye arasında tesis edilmiş olan Gümrük Birliği kapsamında AB ile mevcut ticari entegrasyonumuzun yanı sıra ülkemizin dahil olduğu değer zincirleri dikkate alındığında, AB tarafından hayata geçirilecek politika değişikliklerinin hem enerji hem kaynak-yoğun sektörlerde faaliyet gösteren ekonomik aktörlerimiz üzerinde önemli etkiler doğurması kuvvetle muhtemel görülmektedir. Özellikle sürdürülebilir ürünler bağlamında, başta AB tarafından ortaya konan hedeflerin ve gerçekleştirilmesi öngörülen düzenlemelerin yakından takibi ve bunlara uyum sağlanması, AB teknik mevzuatına uyum yoluyla ülkemiz ile AB arasında sağlanan serbest dolaşımın sürdürülmesi bakımından önem teşkil edecektir. Bu alanda ülkemizce uyuma yönelik atılacak adımlar, AB başta olmak üzere dünyada gerçekleşen dönüşüm neticesinde ürünlerin çevresel anlamda karşılaması gereken standartların ve kriterlerin yerine getirilebilmesini ve ticarette rekabetçiliğimizin sürdürülebilmesini sağlayacaktır. Bu hususlar ışığında, Eylem Planının “Yeşil ve Döngüsel Bir Ekonomi” başlığı altında hayata geçirilecek eylemlerin, AB’nin Döngüsel Ekonomi Eylem Planı kapsamında uygulamaya konulacak politikalar ile uyumlu olması, böylece AB’nin hayata geçireceği değişikliklerin ülkemiz üzerindeki muhtemel etkilerine yönelik hazırlıklı olunması hedeflenmektedir. Bu bağlamda, öncelikli sektörlerin belirlenerek ihtiyaçlarının tespit edilmesi ve ulusal döngüsel ekonomi eylem planının hazırlanması büyük önem taşımaktadır. Plan kapsamında şu hedefler öngörülmektedir;

• Yeşil OSB ve Yeşil Endüstri Bölgesi sertifikasyon sisteminin hayata geçirilmesine yönelik teknik ve idari çalışmalar tamamlanacaktır.
• Yeşil dönüşüm için gerekli teknolojik altyapı güçlendirilecek ve tüm paydaşlarla birlikte belirlenecek olan teknoloji yol haritası kapsamında sektörel AR-GE çalışmaları desteklenecektir.
• AB tarafından hayata geçirilecek Sürdürülebilir Ürün Mevzuatı, AB Kimyasallar Mevzuatı, Eko-Tasarım ve Enerji Etiketlemesi Mevzuatlarına uyum yoluyla yeşil ve döngüsel ekonomiyi destekleyecek düzenleyici çerçeve güçlendirilecektir.
• Sürdürülebilir Ürün İnisiyatifi, AB yasal çerçevesi ve bu kapsamda sektörel stratejilerin açıklanmasının akabinde mevzuat uyum çalışmaları ile birlikte sektörel bazda bilgilendirme faaliyetleri gerçekleştirilecektir.
• İçme suyu kaynaklarında endokrin bozucu kimyasalların takibine yönelik çalışmalar yürütülecektir.
• Su tüketiminin fazla olduğu tekstil sektöründe temiz üretim mevzuatı güncellenecek, deri sektörü için temiz üretim mevzuatı oluşturulacak, tekstil ve deri sektöründe temiz üretim uygulamalarına ilişkin eğitim programları düzenlenecektir.
• Ulusal Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim Eylem Planı hazırlanacaktır.
• Arıtılmış atık suların kullanımının geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması sağlanacaktır.
• Türkiye Çevre Etiketi Sistemi yaygınlaştırılacak ve AB ile iş birliği olanakları araştırılacaktır.
• Çevre etiketi ve atık yönetimi konularında başta KOBİ’ler olmak üzere firmalara yönelik bilgilendirme faaliyetleri gerçekleştirilecektir.
• Sanayide yeşil ve döngüsel üretime ve emisyon azaltımına katkıda bulunacak faaliyetlerde / projelerde uluslararası finansman kaynaklarının ve IPA fonlarının kullanımı desteklenecektir.